Nguyên nhân và hậu quả của ô nhiễm không khí

Vấn đề ô nhiễm không khí đang trở thành một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất trong thời đại hiện nay, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của hàng tỷ người trên khắp thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 9/10 dân số phải hít thở không khí chứa hàm lượng chất gây ô nhiễm cao, dẫn đến khoảng 7 triệu trường hợp tử vong hàng năm.

Ở Việt Nam, mỗi năm có khoảng 60.000 người mất đi với những biến chứng liên quan đến ô nhiễm không khí. Hãy cùng Bigone tìm hiểu cụ thể hơn về nguyên nhân và hậu quả của ô nhiễm không khí để có những giải pháp khắc phục hiệu quả nhất nhé!

Ô nhiễm môi trường không khí là gì?

Ô nhiễm môi trường không khí là sự thay đổi đáng kể trong thành phần của không khí, khi khói, bụi, hơi và các khí độc hại được thải vào không khí, gây ra mùi khó chịu, giảm tầm nhìn và tác động đến khí hậu. Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của con người và sinh vật sống trên trái đất.

Vì không khí luôn bao quanh chúng ta và là yếu tố cần thiết cho sự tồn tại của mọi sinh vật và thực vật trên hành tinh, nên môi trường không khí bị ô nhiễm sẽ ảnh hưởng lớn đến tất cả các loài. Con người là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng như hiện nay. Do đó, chúng ta cần phải hành động để giảm thiểu những hậu quả của ô nhiễm mà chính mình gây ra và cải thiện môi trường sống của chúng ta cũng như các loài sinh vật và thực vật khác trên trái đất này.

Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí

1. Trong sản xuất công nghiệp

Sự gia tăng của các nhà máy và khu công nghiệp đang là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm không khí trên diện rộng, do khói, bụi và các khí thải độc hại như CO, CO2, SO2,... từ quá trình sản xuất.

Những khu công nghiệp này không chỉ góp phần vào việc ô nhiễm không khí mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc gây ô nhiễm môi trường nước, dẫn đến việc hình thành các "làng ung thư". Mưa axit cũng là một hậu quả trực tiếp của việc xả thải từ các hoạt động sản xuất công nghiệp mà không được xử lý đúng cách

2. Trong sản xuất nông nghiệp

Nông nghiệp, đặc biệt là chăn nuôi gia súc như trâu, bò, ngựa, lợn, là nguồn chính gây ra ô nhiễm không khí thông qua việc thải ra khí metan và amoniac. Việc đốt rơm rạ trên cánh đồng cũng tạo ra khí metan, góp phần vào hình thành ozon ở tầng bình lưu, gây bệnh hen suyễn và các bệnh đường hô hấp, cũng như gây nóng lên toàn cầu.

Ngoài ra, việc đốt rơm rạ tạo ra khói, bụi và khí thải CO2, CO, NO2 gây ô nhiễm không khí, ảnh hưởng tới tầm nhìn và sức khỏe của cộng đồng. Các hạt bụi mịn do đó có thể phát tán ra các vùng xung quanh, tăng cường ô nhiễm không khí.

Các loại thuốc trừ sâu, phân hóa học và phân tươi cũng gây ra khí độc hại amoniac, gây ô nhiễm nguồn nước và gây hại cho sức khỏe con người, gây đau rát cổ họng, khó thở và các triệu chứng khác.

3. Phương tiện giao thông

Số lượng phương tiện giao thông ngày càng tăng cao, dẫn đến lượng khí thải từ ô tô, xe máy gia tăng đáng kể. Việc sử dụng nhiên liệu khí đốt trong quá trình hoạt động cũng làm tăng lượng khí thải, góp phần vào hiệu ứng nhà kính.

Các phương tiện cũ thường xả ra lượng khí thải lớn hơn. Thường xuyên, chúng phát ra các chất độc hại như CO, NO2, SO2, VOC,... Theo báo cáo của Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA), phương tiện giao thông chiếm khoảng 23,34% lượng carbon mỗi năm.

Một số nước phát triển đã chuyển sang sử dụng phương tiện giao thông sạch như tàu điện hay xe điện, nhằm giảm ô nhiễm. Họ cũng có thể xây dựng cơ sở sản xuất ở các quốc gia đang phát triển, góp phần vào bảo vệ môi trường ở các quốc gia đó.

Tuy nhiên, cải thiện tình hình này ở các quốc gia đang phát triển gặp nhiều khó khăn. Thiếu kinh phí và cơ sở hạ tầng công cộng chưa phát triển khiến việc thay đổi trở nên khó khăn. Hơn nữa, việc hợp tác với các quốc gia phát triển cũng đòi hỏi sự đánh đổi từ phía họ.

4. Thu gom, xử lý rác thải

Ngày nay, một số người dân vẫn chưa có ý thức đúng mực về việc vứt rác một cách bừa bãi, dẫn đến việc rác không được thu gom và xử lý đúng cách, gây ra mùi hôi thối lan tỏa ra môi trường xung quanh. Đồng thời, phương pháp xử lý rác thủ công hiện nay ở Việt Nam cũng đóng góp vào việc làm cho không khí trở nên ô nhiễm nặng nề hơn.

5. Hộ gia đình

Một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí chính là từ các hộ gia đình, đặc biệt là ở vùng nông thôn ở Việt Nam. Nhiều gia đình vẫn sử dụng bếp củi và đốt các nhiên liệu như gỗ, phân động vật, rơm, rạ và trấu.

Việc này tạo ra các khí độc như CO, CO2, NOx, SOx, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và chất lượng không khí hàng ngày của con người. Theo WHO, khoảng 3 tỉ người vẫn sử dụng nhiên liệu rắn như gỗ, rơm, than, dầu và phân động vật để nấu ăn, đặc biệt là ở các nước thu nhập thấp, trung bình.

6. Xây dựng các cơ sở hạ tầng

Xây dựng các dự án nhà ở, trung tâm thương mại và chung cư ở các thành phố lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những nguyên nhân chính gây ra ô nhiễm không khí.

Trong quá trình thi công, các vật liệu xây dựng nếu không được che chắn cẩn thận có thể gây ra bụi bẩn và ô nhiễm không khí.

Các hoạt động xây dựng cao ốc, chung cư và cầu đường luôn gây ra ô nhiễm không khí nặng nề, đặc biệt là ở Hà Nội, khi bụi mịn thường bao phủ toàn thành phố, gây ảnh hưởng đến sức khỏe và tầm nhìn của người dân.

Khi vận chuyển vật liệu, bụi bẩn cũng có thể lan ra môi trường và gây ô nhiễm. Việc chú ý che chắn đúng cách trong quá trình vận chuyển là rất quan trọng. Bên cạnh nguyên nhân do con người tạo ra, còn có một số nguyên nhân đến từ tự nhiên.

7. Do gió bụi

Đây là một trong những yếu tố chính gây ra và lan truyền ô nhiễm môi trường ở quy mô rộng lớn. Gió bụi chính là phương tiện chuyển đưa không khí ô nhiễm từ khu vực này sang các khu vực khác, khiến cho các bụi bẩn và khí thải được gió thổi đi xa.

Do đó, việc kiểm soát và bảo vệ chất lượng không khí ở các khu vực lân cận trở nên khó khăn. Khí thải chưa qua xử lý sẽ được gió thổi xa hàng trăm kilomet, từ đó gây ra ô nhiễm ảnh hưởng đến sinh vật và con người trên diện rộng.

8. Nguyên nhân ô nhiễm môi trường từ tự nhiên

• Từ lốc xoáy, bão: Bão và lốc xoáy trở thành nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường. Theo bản chất của chúng, các hiện tượng thời tiết này có thể tạo ra khí NOx, cùng với sự xuất hiện của bụi mịn như PM10, PM5 trong các cơn bão cát. Sự hiện diện của bụi mịn trong không khí gây giảm chất lượng không khí và tăng cường ô nhiễm.
• Núi lửa phun trào:Khi núi lửa phun trào, các khí như lưu huỳnh, clo, metan... từ lớp dung nham sâu bên trong sẽ được đẩy ra ngoài. Điều này làm tăng ô nhiễm không khí ngày càng nặng nề.
• Cháy rừng: Cháy rừng là một nguyên nhân làm tăng đột ngột và đáng kể lượng Nitơ Oxit trong không khí. Đặc biệt, trong các đám cháy lớn, thời gian dập tắt kéo dài hơn, dẫn đến việc lượng Nitơ Oxit thải ra không khí cũng tăng lên đáng kể.
• Vào thời điểm giao mùa:Trong thời gian giao mùa, lớp sương mù dày đặc xuất hiện làm cho bụi mịn bị kẹt lại, góp phần vào tình trạng ô nhiễm không khí ở nhiều khu vực.
• Từ hiện tượng nghịch nhiệt: Hiện tượng này thường xảy ra trong thời kỳ giao mùa, khi sự biến động đột ngột của nhiệt độ và độ ẩm gây ra sự thay đổi trong khí hậu, ảnh hưởng đến chất lượng không khí. Sự biến đổi đột ngột trong nhiệt độ tạo ra lớp sương mù ở tầng thấp. Điều này khiến cho các chất gây ô nhiễm trong không khí bị kẹt lại ở tầng khí quyển gần mặt đất, góp phần vào tình trạng ô nhiễm không khí. Đồng thời, không khí ô nhiễm này không được làm sạch một cách nhanh chóng.

Ngoài ra, còn nhiều yếu tố tự nhiên khác cũng gây ra ô nhiễm không khí, như chất phóng xạ, sóng biển, và các quá trình phân hủy sinh học của xác động và thực vật. Tuy nhiên, những yếu tố này đều là khách quan và khó có thể ngăn chặn hoặc loại bỏ. Vì vậy, con người cần can thiệp để thay đổi hoặc hạn chế ảnh hưởng của chúng, đem lại sự cải thiện cho môi trường và ngăn chặn tình trạng ô nhiễm không khí.

Hậu quả của ô nhiễm môi trường không khí

1. Tác hại đối với động thực vật

Các hợp chất độc hại như SO2, NO2, CO trong không khí ô nhiễm có thể gây tắc nghẽn khí quản và suy giảm hệ miễn dịch của động vật. Hợp chất HF cũng gây ra rụng lá hàng loạt ở cây ăn trái, dẫn đến tình trạng chết cây và làm tăng hiệu ứng nhà kính.

Khói bụi và các hóa chất độc hại từ khu công nghiệp có thể tạo ra mưa axit, gây hại đến đất đai và nguồn nước. Mưa axit có thể gây chết vi sinh vật có ích trong đất, làm thay đổi chất lượng nước và gây tổn hại đến động vật và thực vật dưới nước.

2. Tác hại đối với con người

Hậu quả của ô nhiễm môi trường không khí đối với con người rất nghiêm trọng, gây tăng tỷ lệ các bệnh về hô hấp, ung thư, và làm giảm tuổi thọ trung bình. Theo WHO, ô nhiễm này gây ra 7 triệu ca tử vong mỗi năm, với Châu Á - Thái Bình Dương chiếm khoảng 4 triệu ca và là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 4 trên thế giới.

Bụi mịn PM 2.5 là thủ phạm chính gây tử vong nhiều nhất, có kích thước nhỏ dễ xâm nhập vào phổi, gây các vấn đề về hô hấp. Nó kết hợp với CO, SO2, NO2 gây kích ứng niêm mạc, gây suy giảm chức năng phổi và tăng nguy cơ mắc các bệnh khác.

Nam giới có nguy cơ mắc các bệnh tiểu đường, tổn thương da và mắt, thậm chí vô sinh. Trẻ em có thể mắc các dị tật bẩm sinh, giảm IQ và dậy thì sớm ở các bé gái. Ô nhiễm cũng làm tăng nguy cơ các bệnh tim mạch và đột quỵ não lên đến 25%, cũng như trầm trọng các bệnh hen suyễn và ung thư phổi.

Ngoài ra, nó còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, gây ra các bệnh như Alzheimer, Parkinson, tự kỷ, và dễ cáu gắt. Ô nhiễm môi trường không khí gây ra rất nhiều bệnh tật và cái chết không rõ nguyên nhân cho hàng triệu người trên thế giới.

3. Tác động đến hệ hô hấp

Thời đại công nghiệp hóa ngày càng tăng cường nhu cầu sử dụng công cụ và phương tiện tiện ích, dẫn đến sự gia tăng khói bụi trong không khí. Mỗi ngày, con người phải tiếp xúc với lượng khói bụi ô nhiễm lớn, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ hô hấp và phổi. Ô nhiễm môi trường cũng khiến phổi dễ bị tổn thương và áp lực cao.

Hơn nữa, ô nhiễm môi trường còn làm trầm trọng các triệu chứng của những người mắc bệnh tiền sử như hen suyễn, suy hô hấp, viêm phế quản,… Đặc biệt, những khu vực đông dân như thành phố thường chứa lượng rác thải và khói bụi giao thông cao, dẫn đến tỷ lệ mắc bệnh hô hấp cao hơn so với nông thôn.

4. Tác động đến kinh tế - xã hội

Ô nhiễm không khí gây tổn thương kinh tế và xã hội bởi ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người, gây ra nhiều loại bệnh và ảnh hưởng đến chất lượng nông sản và thuỷ sản. Đồng thời, các yếu tố vật lý và hoá học của môi trường bị thay đổi, đòi hỏi việc đầu tư lớn vào cải thiện môi trường sống. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB), ô nhiễm không khí gây thiệt hại kinh tế toàn cầu khoảng 225 tỷ USD, trong khi Việt Nam mỗi năm phải chịu mất mát kinh tế lên đến 10 tỷ đô la (chiếm từ 5 - 7% GDP).

Tuy nhiên, sự tham gia của người dân trong việc giải quyết vấn đề này vẫn còn hạn chế. Nhiều người vẫn chưa nhận thức được nguyên nhân và hậu quả của ô nhiễm không khí đối với sức khỏe. Cần có các biện pháp cụ thể và chi tiết, từ việc tuyên truyền đến hướng dẫn thực hiện các hành động cụ thể như sử dụng nhiên liệu sạch, thúc đẩy phương tiện vận tải sạch, và tiết kiệm năng lượng. Đồng thời, cần tổ chức nhiều hoạt động hơn để bảo vệ không khí.

Cách khắc phục ô nhiễm môi trường không khí

Trước tình hình ô nhiễm không khí trầm trọng, mỗi cá nhân cần hành động để bảo vệ sức khỏe và môi trường:

• Trồng cây xanh và phủ xanh đồi núi để hấp thụ CO2 và các chất độc hại.
• Ưu tiên sử dụng phương tiện công cộng để giảm lượng khí thải hàng ngày.
• Đô thị hóa hợp lý để hạn chế bụi mịn PM 2.5.
• Xử lý khí thải trước khi thải ra môi trường.
• Hạn chế vứt rác bừa bãi và xử lý rác thải đúng cách.
• Áp dụng công nghệ xanh trong xây dựng, trồng trọt, và chăn nuôi.
• Hạn chế sử dụng hóa chất trong nông, lâm nghiệp.
• Cấm sử dụng các loại xe đã hết hạn và không đáp ứng tiêu chuẩn khí thải.
• Tuyên truyền và vận động cộng đồng về tác hại của ô nhiễm không khí.
• Sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường và thiết bị tiết kiệm điện, không gây ra ô nhiễm.

Trên đây là những chia sẻ của Bigone về nguyên nhân và hậu quả của ô nhiễm không khí cũng như giải pháp khắc phục ô nhiễm không khí. Hy vọng bài viết sẽ cung cấp đến bạn những thông tin hữu ích và biết cách bảo vệ môi trường sống an toàn hơn nhé!